بررسی داده‌محور: وضعیت خودکشی در جهان و ایران چگونه است؟

نویسنده: نگار فیض آبادی

احساس می‌کند در دنیای سیاهی گیر افتاده است که حتا ذره‌ای نور هم نمی‌تواند او را امیدوار کند. این قصه یک‌خطی کسانی است که امیدشان بوی نا گرفته است و سراغ خودکشی می‌روند؛ مرگی آگاهانه که فرد تصمیم می‌گیرد خودش را به خط پایان زندگی برساند. درواقع فرد در مواجهه با سیل عواطف منفی، گزینه پرخطر خودکشی را انتخاب می‌کند.

اقدام به خودکشی به معنای وقوع رفتار خودکشی به دنبال فکر یا ایده پردازی خودکشی است. یکی از اشتباه‌های رایج در تخمین آمار مرگ‌ومیر ناشی از خودکشی، این است که اقدام به خودکشی را با خودکشی کامل (منجر به فوت) اشتباه بگیریم؛ به‌طور مثال: ۲۸ فروردین ۱۴۰۰، تیتر سیاه «۸۴ خودکشی در تهران» خودنمایی کرد. درحالی‌که از این تعداد ۱۰ تا ۱۲ نفر فوت کرده و ۷۴ نفر نجات یافتند!

براساس آمارهای داخلی، از چهار استان ایلام، کرمانشاه، لرستان و کهکیلویه و بویراحمد در کشور به‌عنوان قطب خودکشی در ایران نام‌برده می‌شود که ازنظر اقدام به خودکشی رتبه بالاتری نسبت به استان‌های دیگر دارند.

به‌طورکلی، خودکشی یکی از ۱۰ علت عمده مرگ در جمعیت عمومی است. البته ۳۷ کشور در جهان برنامه‌هایی برای پیشگیری از خودکشی دارند که ایران هم جزء این کشورهاست. ازآنجایی‌که یکی از اهداف توسعه پایدار، سلامت و بهزیستی است، آمارهای جهانی کمک می‌کنند تا وضعیت موجود را بسنجیم و برای پیشگیری از خودکشی، مداخله‌های به‌موقع، مبتنی بر شواهد و کارآمدی را طراحی کنیم. امروز می‌دانیم که فقط ۲۰ دقیقه ارتباط باکیفیت می‌تواند آنقدر مؤثر باشد که فرد را (در لحظه و به‌طور موقت) از خودکشی منصرف کند!

نسبت خودکشی در زنان و مردان در جهان و ایران

خودکشی در مردان نسبت به زنان در همه کشورها رایج‌تر است. طبق گزارش سایت Our World in Data در سطح جهانی، نرخ خودکشی در مردان بیش از دو برابر زنان است .در سال ۲۰۱۷ نرخ خودکشی جهانی برای زنان ۶.۳ مرگ در هر ۱۰۰،۰۰۰ نفر و برای مردان بیش از دو برابر این رقم بود. آمار خودکشی در سال ۲۰۱۷ در ایران، ۷/۷ برای مردان و ۱۵/۳ برای زنان اختصاص داشته است.

آخرین آمار رسمی ارائه‌شده مربوط به خودکشی در ایران، به ۳۱خرداد ۱۳۹۹ برمی‌گردد. به گفته مسعود قادی‌پاشا، معاون پزشکی و آزمایشگاهی سازمان پزشکی قانونی کشور، «۵هزار و ۱۴۳ نفر بر اثر خودکشی در سال ۹۸ فوت کردند. این رقم در مقایسه با سال ۹۷، به میزان ۰.۸ رشد داشته است. از این تعداد هزار و ۵۱۷ مورد از این خودکشی‌ها مربوط به زنان و بقیه (۳ هزار و ۶۲۶) مورد مربوط به مردان بود».

آیا خودکشی در زمان بحران کرونا افزایش یافت؟

به گفته دکتر امیرحسین جلالی، روانپزشک، براساس مجله معتبر لنست روانپزشکی، «در دوران کرونا و حتی در آغاز بحران‌های دیگری ازجمله جنگ هم با مسئله کاهش آمار خودکشی روبه‌رو هستیم. اما زمانی‌که بحران طولانی شود و حتی پس‌ازآن دوران، انتظار افزایش مشکلات روانی ازجمله خودکشی دور از انتظار نیست. به‌طور مشخص بعد از جنگ ایران و عراق هم برای چند سال شاهد افزایش آمار خودکشی در مقایسه با دوران جنگ بودیم».

تحقیقاتی که در ۲۱ کشور انجام‌شده نشان می‌دهد که برخلاف تصور عمومی، خودکشی در دوران پاندمی افزایش نداشته است. باوجود فشارهای روانی مختلف؛ اما شاید بتوان نبود افزایش نرخ خودکشی در دوران پاندمی را با عوامل مختلفی ازجمله تقویت ارتباط‌های درون خانواده، حمایت‌های دولتی و… مرتبط دانست.

کاهش آمار خودکشی در ایران؛ پنهان‌کاری یا واقعیت؟

هیچ‌چیز ترسناک‌تر از این نیست که باورهای قبلی‌مان فرو بریزد؛ برای همین ما معمولاً دنبال اطلاعاتی می‌گردیم که دانسته‌های (بخوانید گمان‌های!) قبلی‌مان را تائید کند. درغیراین صورت انگار داده‌های جدید به دلمان نمی‌چسبد و به راست بودنشان شک می‌کنیم! اما آیا نمودار خودکشی در کشور ما انقدر صعودی است که با نگاه کردن به آن چشممان گرد شود و سرمان گیج برود؟

بهتر است مقاومت را کنار بگذاریم، از حدس‌ها و شایعه‌های دهان‌به‌دهان گشته فاصله بگیریم و به آمارهای جدید نگاه کنیم. داده‌هایی که اتفاقاً از کاهش آمار خودکشی در ایران خبر می‌دهند.

خودکشی با سن افراد چه ارتباطی دارد؟

خودکشی در جهان یکی از علت مرگ جوانان محسوب می‌شود و سومین علت مرگ‌ومیر جوانان ۱۵ تا ۲۹ ساله در جهان است. اما این لزوماً به این معنا نیست که خودکشی در جوانان بیشتر از  گذشته رخ می‌دهد. بلکه آمار بیشتر بازتاب این واقعیت است که جمعیت‌های مسن‌تر به خاطر علت‌های دیگری  ازجمله بیماری‌های قلبی عروقی، سرطان ، بیماری‌های تنفسی و… می‌میرند.

حالا می‌توانیم با خودمان بگوییم «آها! تا حالا از این زاویه به ماجرا نگاه نکرده بودم!».

پراکندگی نرخ خودکشی در جهان از سال ۱۹۹۰ تا ۲۰۱۷

اگر به پراکندگی خودکشی از سال ۱۹۹۰ تا ۲۰۱۷ در جهان نگاه کنیم، به ترتیب آفریقا، آسیا، اروپا، آمریکای شمالی، اقیانوسیه و آمریکای جنوبی بیشترین نرخ خودکشی را به خودشان اختصاص داده‌اند. همان‌طور که در نمودار می‌بینیم در بسیاری از کشورها در اروپا شاهد کاهش نرخ خودکشی بوده‌ایم و در آسیا نیز شاهد کاهش چشمگیری داشتیم.

طبقه‌بندی روش‌های خودکشی در جهان

• ۶۰ درصد از مرگ‌ومیر بر اثر خودکشی در ایالات‌متحده، وسیله سلاح گرم بوده است.
• طبق برآورد بانک جهانی در سال ۲۰۱۷، بیش از ۲۴,۰۰۰ نفر در اثر خودکشی با سلاح گرم در ایالات‌متحده کشته شدند.
• این آمار برای ایران در سال ۲۰۱۷، ۳۵/. بوده است.

همچنین مسمومیت با مواد مخدر و آفت‌کش‌ها و… هم از روش‌های دیگر هستند. به‌طور خلاصه، رکود اقتصادی و شیوع اسلحه نیز در افزایش خودکشی تأثیر داشته است.

ریسک فاکتورها یا عوامل خطرزا را بشناسیم

سلامت روان

بررسی‌ها نشان می‌دهند ۹۸ درصد کسانی که خودکشی کامل انجام داده‌اند، حداقل یک اختلال روانشناختی قابل‌تشخیص داشته‌اند. اختلالات خلقی، اسکیزوفرنی، اختلالات شخصیت، اختلالات مغزی، سوءمصرف الکل و… تعدادی از این موارد هستند.

رکود اقتصادی

گزارش‌هایی هستند که نشان می‌دهند نرخ خودکشی بعد از بحران اقتصادی آسیا در سال ۱۹۹۷-۱۹۹۸ در ژاپن، هنگ‌کنگ و کره (به‌ویژه در جمعیت مردان) افزایش‌یافته است. از طرفی هم‌زمان با بیکاری نرخ خودکشی هم بالا رفته است.

پوشش رسانه‌ای درباره خودکشی

آب‌وتاب دادن به اخبار خودکشی می‌تواند سایت‌ها را پربازدید کند. واقعیت این است که خودکشی مسری، این قدرت را دارد تا کسانی که زمینه و افکار خودکشی دارند را به پرتگاه زندگی سوق بدهد. دستورالعمل‌هایwho  برای بازتاب اخبار خودکشی چراغ راه خوبی است تا خبرها با ملاحظه‌های دقیق‌تری منتشر شوند.

خلاصه مداخلات مبتنی بر شواهد برای پیش‌گیری از خودکشی

برای جلوگیری از خودکشی، مداخلات باید در قالب سیستم سلامت در چند سطح جهانی، جامعه، انجمن‌ها، ارتباط‌ها و سطح فردی انجام شود تا تأثیرگذار باشد.

منابع:

1. https://ourworldindata.org/suicide
2. https://www.who.int/teams/mental-health-and-substance-use/suicide-data
3. https://www.who.int/data/global-health-estimates
4. https://www.macrotrends.net/countries/IRN/iran/suicide-rate
5. https://www.worldlifeexpectancy.com/iran-suicide
6. https://www.thelancet.com/journals/lanpsy/article/PIIS2215-0366(21)00091-2/fulltext
7. https://www.bmj.com/content/372/bmj.n834
8. https://b2n.ir/x68450